Nhắc đến loài lan này, cũng có nhiều "truyền thuyết" về nó lắm, nhưng hơn tất cả, mặc dù nó mang tên là Hoàng Thảo Đắk Lắk, nhưng thật ra, nó không mọc ở Đắk Lắk, vì một sự hiểu lầm mà nó được những nhà Khoa học định danh lầm tưởng rằng nó ở Đắk Lắk mà đặt tên như vậy.

Chuyện là như thế này, anh Dương Toàn, một người chơi lan có tiếng ở huyện Krông Ana, trong một lần ra phố chơi đã mua được một cây lan lạ, nở ra hoa lạ, anh ấy bèn nhờ một nhà khoa học ở Sài gòn định danh, nhưng bởi vì sự không hiểu ý giữa 2 bên, nhà khoa học cứ nghĩ rằng cây lan này mọc ở Đắk Lắk vì anh Dương Toàn sống ở Đắk Lắk, và thế là cây lan này chết tên là Hoàng thảo Đắk Lắk.

Nhưng, sự thật thì cây lan này nó mọc ở đâu? Không ai biết vì chỉ thấy cây này được những người đồng bào thiểu số mang ra bán dọc đường. Mãi đến năm 2014 - 2015, anh Công Võ ở Pleiku mới tìm ra câu trả lời sau rất nhiều lần lần mò theo những người đồng bào thiểu số để tìm hiểu nguồn gốc của nó.

Dendrobium daklakense Tich, Schuit. & J.J.Verm. 2010 được công bố với thế giới năm 2010 bởi Giáo sư Nguyễn Thiện Tịch và cộng sự, thuộc SECTION Formosae (tức là theo giới chơi lan là dòng Lông đen) mọc ở những cánh rừng thường xanh, trên những cây thấp ở sườn núi đất trên độ cao từ 600 - 700m, những bông hoa màu trắng với cánh môi nhỏ màu vàng mọc ở đầu giả hành nhỏ và dài như kiểu chiếc đũa, hoa lâu tàn, gần như không có hương thơm.

Năm 2015, trong một dịp đi việc gia đình ở Pleiku, tôi được cùng anh Công Võ đi tìm và thấy tận mắt những cây lan mang tên quê hương thứ 2 của tôi ở Vườn Quốc gia Kon Ka Kinh. Những cây Hoàng thảo Đắk Lắk mọc ở những cây bụi chỉ cao khoảng 4 - 5m, hoàn toàn không phải gieo mình nơi nắng gió như đã tưởng tượng. Nó cũng mọc ở một số khu rừng thuộc dãy núi Ngọc Linh ở Kon Tum nữa.

Tuy rằng nó không phải là cây lan bản địa ở Đắk Lắk, nhưng nó cũng được mang tên Đắk Lắk, có lẽ vì lẽ đó, nên rất ít người biết, và cũng không có biểu tượng nào mang hình ảnh của nó ở Đắk Lắk cả. Nó không phải là cây lan phổ biến, và cũng không phải là một cây hoa lan dễ trồng, nên số lượng càng ngày càng ít ỏi. Và có lẽ cần phải có một hành động nào đó, từ Chính quyền, từ giới chơi lan, ít nhất từ những người quê Đắk Lắk, để bảo tồn và nhân rộng loài lan mang tên quê hương mình chăng????

Theo: Nguyễn Văn Cảnh